Rapp er snakk

(Her kjem ein liten artikkel eg skreiv for spalta "Ord om ord" i siste Dag og Tid. Artikkelen skulle handle om eit ord. Og det gjer han.)

Den viktigaste dialektrørsla i dag kjem frå musikkforma rapp. Kva er så bakgrunnen for ordet rapp?

Vi må då tilbake til slutten av 1960-talet og til det kulturelle blandingsmiljøet i New York. Eit nytt fenomen hadde oppstått, diskoteket, der midtpunktet var plateryttaren (DJ-en). Somme plateryttarar merka seg at tilhøyrarar tok til å gjere frie danseopptrinn under instrumentaldelen av songar, det ein kalla ”the break”, dvs. ‘pausen’. Desse danseopptrinna vart populære, og plateryttarane byrja då å manipulere med platene slik at pausene og pause-dansen kunne vare lenger. Dermed var grunnlaget lagt for breaking som sjølvstendig danseform. Då breakdansen kom til Noreg i 1984, med filmen ”Beat Streeet”, kunne ein eigentleg ha kalla han for ‘pause-dans’.

Sjølve rapp-musikken oppstod kring 1970, i nær samanheng med nettopp diskoteka og breakdansen. Plateryttarar ville ha fleire til å kome ut på dansegolvet, og engasjerte ein microphone controller (MC). MC-en framførte rim og vers som stod i stil med musikken og rytma, og som kunne verke engasjerande på publikum. Framføringa vart kalla rap og rappin, av det amerikansk-engelske nemninga rap som tyder ‘snakk’. I byrjinga hadde MC-en ein underordna posisjon, og han skulle skryte av plateryttaren. Etter kvart vart MC-en kalla ein rapper, og fekk all merksemda. Dermed var grunnlaget lagt for det som skulle kome – for Eminem og Side Brok.

Rapp er eit lydhermande ord som har oppstått i fleire språk. I etymologiske ordbøker for germanske språk finn vi mange av dei same tilvisingane: Rapp viser mellom anna til noko som går snøgt føre seg, til å skunde seg, til lokkerop etter ender, og til å herme etter andre sine lydar. I afro-amerikanske miljø karakteriserte rap ein spesiell stil og eit repertoar prega av det raske, av herming og av ordspel. Rapp-stilen vart utnytta musikalsk alt på 1930- og 1940-talet. Typisk er Cab Calloway med refrenget “Hi-de-hi-de-hi-de-ho” i "Minnie the Moocher", kjent frå filmen Blues Brothers.

Rapp-musikken har gått gjennom fleire fasar, teknisk og sjangermessig utvikling, og spreidd seg til resten av verda. Fyrst gjekk alt føre seg på engelsk, men på 1990-talet gjekk ein i store delar av verda over til å rappe på morsmålet. Språkskiftet vart kombinert med eit innhaldsskifte der utøvarane tok opp meir lokale og aktuelle spørsmål. Frankrike var tidlegast ut, men for norske utøvarar var det utviklinga i Sverige som var føredøme, særleg med artisten Petter.

Sjølv om det har skjedd store lokale tilpassingar av rapp-musikk, slik at nyskapinga no skjer utanfor USA, er der framleis organisatoriske og tekstkulturelle rammer som er ganske felles. Rappteksten skal framleis knytast til plateryttar-verksemd, det skal vere mogleg å danse til rapp, og rapptekstane viser påfallande likskapar når det gjeld val av emne og språkhandlingar. Kanskje nettopp strenge rammer gir friske resultat? I alle fall har rapp vore med på å forfriske lyrikken, og jamvel gitt rimbruk ein renessanse. Ein god del norsk rapp er dårleg, men det kjem faktisk noko bra snakk òg.

For framleis er det snakke ein gjer. Gode rapparar kan nemleg ikkje syngje.